Arëmënët ose Vllehët e Shqipërisë janë pjesë përbërëse e Popullit dhe e Shtetit Shqiptar. Ata kanë kontribuuar pozitivisht në historinë e shekujve të fundit të vendit tonë e veçanërisht në Rilindjen Kombëtare dhe Pavarsinë e Shqipërisë.
Arëmënët ose Vllehet në Shqipëri përbëjne ndoshta komunitetin më të madh mbas shqipfolesve. Nuk ka një numur të saktë për ta por në mënyre jo zyrtare llogariten në dhjetra mijra veta. Censusi i këtij viti ( 2012 ), nuk mund të konsiderohet i saktë për vllehët për arësye të emigrimit në masën afro 80% të tyre kryesisht në Greqi por edhe ne vende të tjera të demokracive perëndimore.
Arëmënët ose vllehët i përkasin Besimit Orthodhoks.
Një pjesë e madhe e arëmënëve (vlleheve) janë plotësisht të asimiluar thjesht në shqipfolës kryesisht të besimit orthodhoks.
Vllehët e Shqipërisë ashtu sikundër edhe vllehët e Ballkanit e të gjithë Botës, flasin në gjuhën e tyre amtare Arëmëne-Vllahe që futet në grupin e gjuhëve neolatine me përzierje-heleniko-ilirike. Huazime të rëndësishme vërehen të jenë marrë nga Gjuha Turke gjatë sundimit 500 vjeçar ne Ballkan, të Perandorisë Osmane.
Gjuha Arëmëno-Vllahe sipas fakteve historike te sigurta është me moshë rreth 2200 vjeçare. Por sipas fakteve të reja mund të jetë më e vjeter, mbi 3000 vjeçare.
Gjuha Arëmëno-Vllahe, është shkruar për herë të parë në vitin 1813 nga intelektuali iluminist Arëmën, Mihail G. BOJAXHI, në kryeqytetin e Austrisë, Vjenë në shtypshkronjen e patriotit tjetër arëmëno-vllah Ioanni SNIRER. Gramatika ka 233 faqe dhe është shkruar në gjuhën origjinale Arëmëne –Vllahe. Spjegimet janë kryer në Gjuhën Greke të cilën Arëmënët e njihnin shumë mire në shek. 16, 17, 18. Spjegime dytësore janë kryer në Gjuhë Gjermane.
Ekzekutivi Shqiptar qysh nga v.1999 i njeh zyrtarisht Vllehët (por jo me ligj te vecantë), si Minoritet Etnokulturor.
Parlamenti dhe Qeveria Shqiptare në v.2005 krijuan Komitetin Shtetëror të Minoriteteve që varet direkt nga Kryeministri. Në këtë
Komitet përfaqësohen pesë minoritete etnike e etnokulturore ndër të cilët minoriteti etnokulturor Vllah-Arëmën. Vllehët janë popullsi nga më paqedashëset dhe kozmopolitet e Shqipërisë.
Vllehët ruajnë ndjenja të vecanta në marrdhëniet me vllehët e tjerë të Ballkanit. Këto cilësi respektohen nga shtetet përkatëse si Greqia, Rumania, FIROM dhe Bullgaria.
Ata njohin dhe respektojnë origjinën e tyre autoktone nga trevat e Pindit të Epirit, Thesalisë të Maqedonise dhe të Shqiperisë së Jugut.
Vllehët e Shqipërisë konsiderojnë shumë të rëndësishme marrdhëniet me vllehët e Ballkanit e veçanërisht me ata të Greqisë të cilët janë më të shumtë në numur.
Konstatohet abandonimi në masë i Gjuhës Vllahe.
Shteti ka njohur de facto vllehët në kuadrin e statusit të minoritetit etnokulturor por ndihma ndaj tij duhet të jetë më e dukshme.
Pas ndryshimeve të mëdha demokratike të shoqërisë shqiptare dhe me rritjen e nivelit ekonomik të vendit, ka filluar kthimi i një pjese të konsiderueshme të tyre për rindërtimin e shtëpisë e të jetës ne atdhe.
Vllehët kanë tendencën e vetëorganizimit me mjetet dhe forcat e tyre në shoqata të ndryshme kulturore.
Në Shqipëri pas vitit 1990, janë krijuar shumë shoqata kulturore të cilat japin kontributin e tyre për ruajtjen e gjuhës dhe traditave të komunitetit vllah. Një nga këto është edhe organizata jo fitimprurese dhe jo politike “Consiliul a Armãnjloru” (Këshilli i Arëmënëve – Vlleheve), me pjesëmarrje të shoqatave të vllehëve të Shqipërisë dhe jashtë saj me qendër në Voskopojë e miratuar në Gjykatën e shkallës së parë të Tiranës në Korrik te v.2008.
Ç’mund të bëhet ?!
Me mirëkuptimin e Qeverisë, sipas ligjit ekzistues, atje ku vllehët plotësojnë numrin 35 të fëmijve, mund të hapet mësimi në Gjuhën Vllahe. Realizimi i këtij objektivi kërkon ndërgjegjsimin e vllehëve (armënëve), për mundësinë reale që ekziston sot në Shqipëri për këtë problem.
Në kuadrin e implementimit të dokumentit ndërkombëtar “Konventa Kuadër për Minoritetet Kombëtare”, sipas Planit Kombëtar të Zbatimit të Marrëveshjes së Stabilizim-Asociimit të Shqipërisë me Komunitetin Europian, vllehët (arëmënët) kanë aksesin e tyre te përfitimit nga zbatimi i ketij dokumenti.
Të hapet katedra e Gjuhës Vllahe, në Universitetin Shtetëror të Tiranës.
Televizioni Shtetëror i Tiranës të emetojë në një program special javor aktivitete në gjuhën Vllahe ashtu si realisht bëhet prej disa vitesh ë FIROM dhe Rumani.
Te realizohet nje ligj për minoritetet në mështetje jo vetëm të ekzistences fizike të tyre por edhe të prosperitetit shoqëror e kulturor të tyre.
Të bëhet e mundur që Qeveria Shqiptare të mbështesë financiarisht projekte për gjallërimin e jetës kulturore të minoriteteve, midis të cilëve edhe të Minoritetit Etnokulturor Arëmëno – Vllah.
Të shikohet mundësia e mbështetjes financiare nga Brukseli të projekteve tona kulturore.
Të realizohet Kongresi i parë i drejtëshkrimit të Gjuhës Vllahe. Etj….
Perfaqsuesi i Minoritetit Etnokulturor të Arëmënëve ose Vllehëve të Shqipërisë pranë Komitetit Shtetëror të Minoriteteve
Minoritetet ne Shqiperi 